Geçen aralık ayında dolar 18’i görünce Dövize Endeksli Mevduat duyuruldu. Lakin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamalarının da tesiriyle kur altı ay sonra yine 17’yi aştı. Mayıs başından beri TL’deki paha kaybı yüzde 12’yi buldu. Fren için başlatılan kur muhafazasının faiz maliyeti 160 milyar liraya dayandı. Doların bir aydır 15’in üstünde seyretmesi ise ‘Tablo KKM’nin başlatıldığı devirden çok daha vahim’ değerlendirmelerine yol açtı.
EKONOMİNİN KURALLARINA MUHALİF HER ADIM VATANDAŞI BİRAZ DAHA FAKİRLEŞTİRİYOR
Geçen aralık ayında dolar 18’i görünce Dövize Endeksli Mevduat duyuruldu. Lakin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamalarının da tesiriyle kur altı ay sonra tekrar 17’yi aştı. Mayıs başından beri TL’deki bedel kaybı yüzde 12’yi buldu. Fren için başlatılan kur muhafazasının faiz maliyeti 160 milyar liraya dayandı. Doların bir aydır 15’in üstünde seyretmesi ise ‘Tablo KKM’nin başlatıldığı periyottan çok daha vahim’ değerlendirmelerine yol açtı.
EKONOMİNİN KURALLARINA TERS HER ADIM VATANDAŞI BİRAZ DAHA FAKİRLEŞTİRİYOR
Önlemlerin işe yaramadığı üzere vatandaşın sırtına yük bindirmesi ‘Artık iktisadın gerçeklerine ters adımlar atılmasın. Sırf bilim gözetilsin’ reaksiyonlarına yol açtı. Ekonomistler de düşünceli gidişatı işaret etti: * Kuru durduran muhteşem buluştan elimizde ne kaldı? Kur birebir yere geldi, faizler yükseldi, enflasyon uçtu, yoksulluk arttı. * Yalnızca bir günde KKM’nin millete yükü 21 milyar TL daha arttı. Bu artık sürdürülebilir bir hal değil.
KURDAKİ ARTIŞ KKM’Yİ PATLATTI
Kura karşı alınan KKM tedbiri de boşa çıktı. Aralık ayında 18’e ulaşan dolar karşısında devreye giren KKM, TL’deki paha kaybını yalnızca 6 öteledi. Ancak buradan verilen kur farkı, yeniden vatandaşın cebinden çıktı. 150 milyar lirayı aşan faiz maliyeti sonrasında dolar yine 17 liranın üzerine çıktı. Vatandaşlar ve ekonomistler kura müdahalelere karşı ‘aykırı adımlar atmayın yeter’ dedi.
Türkiye’de iktisat idaresinin krize aldığı süreksiz tedbirler, TL’ye katmerli olarak olumsuz yansıyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın her kezinde lisana getirdiği ‘faiz’ hassasiyeti hem enflasyonu hem de kuru yine tepeye taşıdı. TL’deki sert kaybına olan tedbirler uzun bir müddettir daima süreksiz. Ekonomistler her yamanın öteki bir tarafı bozduğunu lisana getirirken, 17’yi aşan dolar sonrasında Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sisteminin de bir manasının kalmadığını paylaştı. 20 Aralık 2021’de dolar/TL 18’i aşmış akabinde Hükümet tarafından açıklanan KKM sistemiyle birlikte düşüş 10 liralara kadar gerçekleşmişti. Lakin 6 aylık süreçte gelinen noktada kur yine 17.20 düzeyini geçti. Erdoğan’ın hafta başındaki kabine toplantısında düşük faiz siyasetinin süreceğine dair bildirileriyle TL’deki kıymet kaybı tekrar sürat kazandı. Mayıs ayı başından 14.75’lar seviyesinden başlayan yükseliş trendiyle birlikte dolar/TL, dün 17 lirayı aşmış oldu. Böylelikle Mayıs 2022’den buna kayıp yüzde 15’in üzerine çıktı. Sene başından itibaren yükseliş 27’yi geçti. Euro/TL’de 18.5 düzeyine gerçek yola çıktı.
KKM sistemiyle birlikte tekrar Hükümet, tabir yerindeyse yoksuldan alıp zengine verdi. 29 Nisan’da 810 milyar lira düzeyinde olan TL KKM fiyatı, 54.5 milyar dolar düzeyinde de yabancı para mevcuttu. 27 Mayıs’ta bu TL tarafında 904 milyar liraya, kur bazında da 55.7 milyar dolara çıktı. Kur farkı hesaplandığında bugün bu fiyat çabucak hemen 958 milyar lira düzeyinde. Yani KKM’den mevduat sahiplerine 160 milyar TL’ye yakın ödeme gerçekleşecek.
Türkiye’nin beş yıl vadeli borcunu iflasa karşı müdafaanın maliyetini gösteren CDS’ler 730 puanı aşarak rekor kırarken likiditenin çok düşük kaldığı Londra swap piyasasında haftalık TL faizi ise sert yükselişle Mayıs sonundaki yüzde 25’ten yüzde 120’ye çıktı.
‘BİR GÜNLÜK YÜK 21 MİLYAR TL’
Ekonomist İris Cibre “KKM ile dövizin köpüğünü aldılar, düzgünce köpürtüp elimize geri verdiler, üzerine de bugünkü kurla 85 milyarlık KKM kur farkı ödemesini yapıştırdılar. Tekrar bir numara yapabilirler mi? Evet mümkün olabilir alışılmış ancak ne kadar müddet ile işe yaradığını artık tüm piyasa biliyor. Kara delik cari açık ve enflasyon tüm zihni hudut projelerinizi yer” açıklamasını yaptı. Gelecek Partili Serkan Özcan da şunu paylaştı: “Dolar 17.17TL! 1 günde yalnızca KKM’nin millete yükü 21 milyar TL daha artarak 157 milyar TL’ye ulaştı. 6 ay evvel halaylar eşliğinde açıklanan KKM sistemi ülkeyi her geçen gün daha fazla yokluğa götürüyor. Bu hal sürdürülebilir bir hal değil.”
HÜKÜMET TEDBİR ALMAKTAN GERİ DURMUYOR
Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati, Mayıs sonunda Türkiye Borsalar Bankalar Birliğini’nin (TBB) Genel Şura toplantısında konuşmuştu. Nebati yaptığı konuşmada, enflasyonun ülkemizin ve dünyamızın temel sorunu haline geldiğini, bütün ülkelerin bir dizi tedbirler aldığını belirtti. Bu mevzuda ABD’den Çin’den örnekler veren Bakan Nebati “Küresel iktisat güç bir devirden geçiyor. Emtia fiyatlarındaki yüksek artışlar, tedarik zincirinde yaşanan sıkıntılar ve nakliyatta artan fiyatlar tüm dünyada enflasyonun sert bir biçimde yükselmesine sebep oldu. Bugün gelişmiş ülkeler son 40 yılın en yüksek enflasyonunu yaşıyor. Vatandaşlarımızın ve üreticilerimizin maruz kaldığı fiyat artışlarını sübvanse ediyoruz. Fiyat istikrarını kalıcı olarak sağlamak için çalışmaya devam ediyoruz” dedi.
DÜNYA BANKASI’NDAN KORKUTAN MESAJ
Dünya Bankası da dün global iktisadın 1970’lerdekine benzeri bir stagflasyon, yani enflasyonla eş vakitli ekonomik küçülme riskiyle karşı karşıya olduğu ikazında bulundu. Yıllık büyüme varsayımını yüzde 4,1’den 2,9’a çeken Dünya Bankası, dünyanın büyük kısmında yatırımların düşük düzeyde seyrettiğini ve bunun da önümüzdeki 10 yıldaki ekonomik büyümenin potansiyelinin altında seyretmesine yol açacağını belirtti. Dünya Bankası Lideri David Malpass, stagflasyonun düşük ve orta gelirli ülkelerde siyasi istikrarsızlığa da yol açabileceğini söyledi.
‘EKONOMİNİN TEMEL YASASI YOK SAYILIYOR’
Sosyal medya üzerinden paylaşım yapan ABD’li ekonomist Mohamed El-Erian, TL’nin dünkü bedel kaybının Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın faizlerin artmayacağı, hatta düşebileceği yorumunun akabinde geldiğini hatırlattı. Allianz ve Barclays’te yöneticilerinden El-Erian “Ekonomi açısından, yaşananlar iktisadın temel bir yasasının yok sayıldığı bir deneyin devamı” sözlerini kullandı. Bloomberg ve Financial Times’ta köşe müellifliği da yapan El-Erian “Türkiye’nin para ünitesi zayıflamaya devam ediyor” dedi. Memleketler arası Finans Enstitüsü (IIF) Baş Ekonomisti Robin Brooks da Türkiye’nin CDS priminin geçmişte Brezilya ve Güney Afrika üzere gelişmekte olan ülkelere paralel hareket ettiğini lakin 2018’den bu yana uygulanan iktisat siyasetleri nedeniyle ayrıştığını yazdı. Brooks “Tekrarlanan kredi teşvikleri, büyük cari açık ve devalüasyon Türkiye’nin risk primini çok daha yüksek bir düzeye taşıdı” diye konuştu.
‘TL’DE KIYMET KAYBI KAÇINILMAZ’
IIF Baş Ekonomist Vekili Sergei Lanau “Geçen Kasım’daki [TL’nin] büyük bedel kaybına karşın Türkiye’nin dış ticaret açığı büyüdü. Petrol ve altın harici ithalatta bile kayda kıymet bir düşüş yok. Merkez Bankası rezervlerinin düşük düzeyi ve dışardan gelen paranın az ölçüde olması göz önünde bulundurulunca TL’nin tekrar büyük bir bedel kaybı yaşaması kaçınılmaz gözüküyor” dedi. ABD’li yatırım fonu yöneticisi Will Slaugher ise “Erdoğan’ın rezervi bitti ve yakında liranın denetimini kaybedecek. Yıl sonuna kadar Türk Lirası büyük ihtimalle fevkalâde kıymet kaybedecek ve Türkiye’nin temerrüde düşmesi de mümkün” sözlerini kullandı.
‘IŞIL IŞILIZ MAŞALLAH’
Ekonomistler de kurdaki yükselişe toplumsal medya hesapları üzerinden yorum yaptı. Ekonomist Oğuz Demir “6 ay evvelki kur atağını durduran muhteşem buluş KKM’nin sonucunda elimizde ne kaldı? Kur birebir yere geri geldi. Piyasa faizleri yükseldi. Enflasyon uçtu. Yoksulluk arttı. Yetmezmiş üzere üzerine bir de bütçeye 200 milyar TL’lik bir yük geldi. Işıl ışılız maşallah” dedi.
‘YENİ ÖNLEM NE OLACAK?’
İktisatçı Mehmet Şişman ise “KKM hazineden nasılsa. Faiz yükselseydi, verimlilik farkı anlaşılacaktı. Onu da anlamadığımız üzere, kurun önü açıldı. Enflasyona devam. Model bu işte” yorumunu yaptı. Analist Fatih Sezer “Dolar 17.10 euro 18.27. Büyük umutlarla başlatılan KKM’nin tesiri ortadan kalktı sayılır. Bakalım yeni önlem ne olacak?” dedi. Analist Atilla Çifter de “Son iki günde KKM’den gelen yeni kur farkı ziyanı 2022 yılı ziraî destekleme fiyatı olan 29 milyar TL’yi aştı” tabirlerini kullandı.
‘DÜŞÜK KUR GAYE OLMAKTAN ÇOKTAN ÇIKTI’
İktisatçı Gökhan Uskuay “KKM ile maksat kurun volatilitesini düşürmek. Son açıklamalar ise cari fazla, negatif gerçek faizin küresel hali, düşük faiz ile kurun volatilitesi emel olmaktan çıktığını gösteriyor. Yüksek enflasyon, yüksek kur, yükselen varlık fiyatları ile yıl tamamlanacak görünüyor” dedi. Analist Doç. Dr. Hakkı Öztürk ise “KKM’ye karşın, TL yılın başından beri dolara karşı en fazla kıymet kaybeden para ünitesi yüzde 19,7” yorumunu yaptı. Ekonomist Ali Hakan Kara: “Bugünkü döviz kurlarıyla Haziran’da resmi TÜFE enflasyonu en az yüzde 82 olur. Önlem alınmazsa son çeyrekte üç haneyi görebiliriz.”
OECD: HARCAMALAR SINIRLANACAK
OECD, Türkiye’nin bu yıl için büyüme ve enflasyon iddialarını üst istikametli revize etti. OECD bugün yayınladığı “Ekonomik Görünüm” raporunda, Türkiye için 2022 yılı GSYH büyüme kestirimi yüzde 3,3’ten yüzde 3,7’ye çıkarıldı. 2023 yılı için varsayım ise yüzde 3,9’dan yüzde 3,0’e indirildi. Değerlendirmede, 2021 yılındaki güçlü toparlanmanın akabinde büyümenin, projeksiyon devrinde ölçülü kalacağı tabir edildi. OECD “Çok yüksek enflasyon ve azalan Tüketici İtimadı, tüketici harcamalarını sınırlayacaktır. Yatırımlar, jeopolitik faktörler ve finansal şartlardaki belirsizlik nedeniyle geri tutulacak” değerlendirmesinde bulundu. Yüksek emtia ve besin fiyatları ile birlikte destekleyici para siyasetinin tüketici enflasyonunu 2022’de ortalama yüzde 70’in üzerinde tutacağını belirten OECD, ortalama enflasyon beklentilerinde üst istikametli sert bir revizyona gitti. Buna nazaran, bu yıl için ortalama tüketici fiyatları varsayımı yüzde 23,9’dan yüzde 72,0’ye, 2023 yılı kestirimi yüzde 21,7’den yüzde 38,9’a çıkarıldı. OECD, 2022 yılı için işsizlik oranı beklentisini yüzde 12,5’ten yüzde 11,8’e, 2023 yılı için yüzde 12,6’dan yüzde 11,8’e çekti. Cari denge/GSYH için kestirim bu yıl yüzde -1,7’den yüzde -4,8’e, gelecek yıl yüzde -1,6’dan yüzde -4,4’e revize edildi. OECD, Merkez Bankası’nın bağımsızlığının güçlendirilmesi ve para siyasetinin sıkılaştırılmasının, toparlanmanın anahtarı olacağı tarafında görüş belirtti.