Dua; bir müminin Rabbiyle konuşması, dertleşmesi, istemesi ve yeri gelince şükür, teşekkür etmesidir. Dua bir yakarış, bir ibadettir.
Mümin Rabbinden her şeyi içinden geldiği üzere elbette isteyebilir. Ama Hadis-i Şeriflerden Hz. Peygamber (s.a.v)’in duayı nasıl ettiğini öğreniyor ve bu halde dua etmenin Allah katında daha makbul olacağını idrak ediyoruz.
Dua kolay bir iş değil, şanlı Allah’a ibadet etme, O’nu anma ve O’na iman etmenin gereğidir. Bu sebeple duanın makbul olabilmesi için, bir kısım yol, âdâp ve kurallara riayet edilmesi gerekir. Bu adap, adap ve kuralları şöyle sıralayabiliriz:
1-Duaya Eûzü Besmele, Allah’a Hamd ve Peygambere Salavat İle Başlanmalı
Dua’ya Allahın ismi ve peygambere övgü ile başlamak, dua etmenin en kıymetli âdâbıdır.
Euzü besmele: Euzu billahi mine’ş şeytanirracim, Bismillahirrahmanirrahim. Salavat: Allahümme salli Ala seyyidinâ Muhammed
Peygamberimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem- duaya,
سُبْحاَنَ رَبِّيَ الْعَلِيِّالْاَعْلَى الْوَهَّابِ
“Yücelerin büyüğü ve bağışlayıcı olan Rabbimi, bütün noksanlıklardan tenzih ederim” diyerek başlamış.
“Biriniz dua ettiği vakit, Allah’a hamd ve övgü ile başlasın, sonra Peygambere salât etsin, sonra dilediği duayı yapsın” buyurmuştur. (Tirmizî, De’avât, 66; Ebû Davud, Salât, 358)
Sahabeden Hz. Ömer,
“Peygambere salât getirilinceye kadar dua, yer ile gök ortasında durur, hiçbir dua O’na yükselmez/kabul olmaz” demiştir. (Tirmizî, Salât, 347)
Peygamberimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem-; sahabeden Enes bin Malik’e, rastgele bir yeri ağrıdığı vakit, şikayet ettiği yerin üzerine elini koyup besmele ile şöyle dua etmesini tavsiye etmiştir:
“Bismillah, şu çektiğim acının şerrinden Allah’ın gücü ve kudretine sığınırım. Sonra elini kaldır, sonra bu duayı üç beş sefer tekrar et.”
2-Duadan evvel tövbe ve istiğfar edilmeli
Günahlarına pişmanlık duymak ve o günahlar için Allah’a tövbe etmek, duanın kabul olunma derecesini artırır. Hz. Peygamber bu hususta şöyle söylemiştir:
“Allah yolunda seferler yapmış, üstü başı tozlanmış bir adam, ellerini semaya kaldırarak, ‘Ya Rabbi’ ‘Ya Rabbi’ diye yalvarıyor. Halbuki yediği haram, içtiği haram, giydiği haram, besini haramdır. Bu türlü birisinin duası nasıl kabul olur?” (Müslim)
Bu prestijle mü’min duaya başlamadan evvel günahlarını itiraf edip ihlâs ile Allah’a tövbe etmeli ve affını dilemeli, sonra dua yapmalıdır.
3-Eller Semaya açılmalı, sonunda yüze sürülmeli
Sahabeden Enes (r.a.);
“Hz. Peygamber, duada ellerini (semaya) koltuk altlarının beyazı görününceye kadar kaldırırdı” demiştir. (İbn Hıbbân, Ed’ıye, No: 877)
Sahabeden Abdullah ibn Abbâs, Peygamberimizin şöyle buyurduğunu bildirmiştir:
“Allah’tan bir şey istediğiniz vakit avuçlarınızın içi ile isteyin, ellerinizin zıddı ile istemeyin ve ellerinizi (dua sonunda) yüzünüze sürün.”
Hz. Ömer;
“Hz. Peygamber, duada ellerini semaya kaldırdığı vakit yüzlerine sürmeden indirmezdi” demiştir. (Tirmizî, De’avât, 11)
Dua ederken mümkünse kıbleye dönülür (Buhârî, De’avât, 24), ellerin içi / avuç açılır, parmaklar omuz hizasına kadar, başı geçmeyecek (İbn Hıbbân, Ed’ıye, No: 878) ve koltuk altları görünecek biçimde kaldırılır, dua sonunda eller yüze sürülür. Dua esnasında gözler semaya dikilmez. Peygamberimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem-,
“Birtakım kimseler namaz kılarken ve dua ederken gözlerini semaya kaldırmalarından ya vazgeçerler ya da gözleri kör olur” (Müslim)
Dua ederken göğe bakmak demek, Allah oradaymış üzere dua etmektir. Halbuki Büyük Allah her yerdedir. Tek bir yerdeymiş üzere muamele edilmemelidir.
4-Esma-ül Hüsna (Allah’ın 99 ismi) ile dua edilmeli
Ulu Allah, Kur’ân’da;
“En hoş isimler Allâh’ındır. O hâlde O’na o hoş isimler ile dua edin” (A’râf, 7/180) manasındaki ayeti ile kendisine, esmâ-i hüsnâ ile dua edilmesini emretmekte ve;
“De ki: İster Allah diye dua edin, ister Rahmân diye dua edin, hangisiyle dua ederseniz (edin) en hoş isimler O’nundur” (İsrâ, 17/110) manasındaki ayet ile “Allah” ismi yahut “Rahmân” ismi ya da başka isimlerinden biri ile dua edilebileceğini bildirmektedir. Hem Kur’ân’da hem de hadislerdeki dua örneklerinde bunu görmekteyiz.
5-Kısık Bir Sesle ve Yalvararak Dua Edilmeli
Bağırıp çağırarak, yüksek ses ve riya ile değil, yalvararak ve kısık bir sesle dua edilmesi, Allah ve peygamberin buyruğudur. Ayet ve Hadislerde şöyle buyurulur:
“Rabbinize yalvararak ve içten dua edin. Zira O, haddi aşanları sevmez.” (A’râf müddeti 7/55)
“Rabbini, içinden, yalvararak ve korkarak, yüksek olmayan bir sesle sabah akşam an, gâfillerden olma.” (A’râf müddeti 7/205)
“Duanda pek bağırma, pek de sesini gizleme, bu ikisinin ortasında bir yol tut.” (İsrâ mühleti 17/110)
Hz. Âişe validemiz, bu ayetin, dua hakkında indiğini söylemiştir. (Buhârî) Sahabeden Ebû Musa el-Eş’arî der ki: Allah Resûlü ile birlikte bulunduğumuz bir seferde, doruklara çıktıkça, derelere indikçe yüksek sesle tekbir ve tehlîl getiriyorduk. Bunun üzerine Hz. Peygamber;
“Ey İnsanlar! Kendinizi yormayınız. Zira sizler sağır ve uzaktaki birine değil, her an sizinle olan, her şeyi duyan Allah’a dua ediyorsunuz” buyurarak bizi uyardı. (Buhârî)
Yüksek sesle bağırarak dua etmek adaba da uygun değildir. Zira,
“Nerede olursanız olun Allah sizinle beraberdir” (Hadîd, 57/4; bk. Uğraş, 58/7; Şu’arâ, 26/62) manasındaki ayet ile;
“Beni zikrettiği ve dudaklarını benim için hareket ettirdiği vakit ben kulumla beraberim.” (Hâkim, De’avât, I, 496)
“Bana dua ettiği vakit ben onunla beraberim” (Müslim, Zikir, 19) manasındaki kutsî hadislerde beyan edildiği üzere biz nerede olursak olalım Allah bizimle beraberdir. Allah, biyaptığımız duaları duyar, hatta;
“Biz beşere şah damarından daha yakınız” (Kâf, 50/16) manasındaki ayette bildirildiği üzere O, bize bizden, şah damarımızdan da yakındır. Ulu Allah, Zekeriya peygamberin,
“Hani o, Rabbine zımnî bir sesle yalvarmıştı” (Meryem suresi)
6-Israrla dua edilmeli
Mü’min, şanlı Allah’tan isteğinde ısrarlı olmalı, isteğim yerine gelmedi diye duadan vazgeçmemelidir. Sahabeden Abdullah ibn Mes’ûd, Peygamberimiz-sallallâhu aleyhi ve sellem-’in;
“Dua ettiği vakit üç sefer tekrar eder ve bir şey istediği vakit tekrar üç sefer tekrar ederdi.” demiştir. (Müslim, Cihâd, 107)
Peygamberimiz -sallallâhu aleyhi ve sellem-;
“Rabbime dua ettim de kabul edilmedi, diyerek ivedi etmediğiniz sürece Allah dualarınızı kabul eder.” (Buhârî) manasındaki hadisi ile ısrarla dua edilmesini tavsiye etmiş ve;
“Koltuk altları gözükecek kadar ellerini kaldırıp dua eden hiçbir kul yoktur ki ivedi etmediği sürece Allah ona istediğini vermiş olmasın” buyurmuş, ashabın, “Ey Allah’ın elçisi! Duanın ivedisi nasıl olur?” halindeki sorusuna, “İstedim, istedim de Allah hiçbir şey vermedi demektir” diye karşılık vermiştir. (Tirmizî)
7-Korku ve Ümit ortasında dua edilmeli
İnsan, dua ederken, Allah’a karşı hürmet ve azabından dehşet içinde bulunmalı, birebir vakitte istekli ve ümitli olmalıdır. Aziz Allah Kuran-ı Kerim’de;
“Korkarak ve umarak O’na dua edin. Kesinlikle ki Allâh’ın rahmeti, kelamını ve işini en yeterli bir halde yapan mü’minlere yakındır” (A’râf, 7/56) buyurmakta, ümit ve dehşet içinde dua edenleri övmektedir:
“Onlar (mü’minler); yanları yataklardan uzaklaşırlar (gece kalkarlar), korkarak ve umarak Rablerine dua ederler ve kendilerine verdiğimiz rızıktan hayır için harcarlar.” (Secde, 32/16)
Bu ayette, kendilerine Allah’ın ayetleri hatırlatıldığı vakit derhal boyun eğen, secdeye kapanan, Allah’a hamd eden, O’nu noksan sıfatlarından tenzih eden ve asla kibirlenmeyen mü’minlerin, gece kalkıp dehşet ve ümit ile dua ettikleri (Secde, 32/15) bildirilerek övülmektedir.
“Onlar (Zekeriya ve Yahya peygamberler); nitekim hayır işlerinde yarışırlar, (rahmetimizi) umarak ve (azabımızdan) korkarak bize dua ederlerdi. Onlar bize derin hürmet duyan kimselerdi.” (Enbiyâ, 21/90)
Bu ayette iki seçkin peygamberin, Allah’ın rahmetini umarak ve azabından da korkarak dua etmeleri övülmektedir. Mü’minlerin bu halde dua etmelerine de işaret edilmektedir.
8-Yalnızca Allah’a dua edilmeli
Dua, yalnızca Allah’a yapılmalı, ortaya öteki ortacılar sokulmamalıdır. Her namazda okuduğumuz Fatiha müddetinde,
“Sadece Sana ibadet eder, yalnızca Senden yardım dileriz” diyerek bunu lisana getiriyoruz. Büyük Allah, bize şah damarımızdan daha yakındır. (Kâf, 50/16) Bu sebeple ne istersek, aracısız O’ndan istemeliyiz. Bakara mühletinin 186. ayetinde büyük Allah, şöyle buyurmaktadır:
“Kullarım sana beni sorarlarsa, nitekim Ben onlara yakınım. Bana dua edenin duasını kabul ederim.”
“Gerçek dua fakat O’nadır. O’ndan öbür yalvardıkları ise onların isteklerine fakat, ağzına ulaşmayacağı hâlde, ulaşsın diye avuçlarını suya uzatan kimsenin isteğine suyun karşılık verdiği kadar yanıt verirler.” (Ra’d, 13/14)
Bu ayette, Allah’tan öteki varlıklara dua edenler kınanmakta ve Allah’tan diğer varlıklara, putlara, türbelere, ölülere yapılacak duaların, onlardan isteklerin boşa gideceği bildirilmektedir.
“Öyle ise sakın Allah ile birlikte öteki bir ilâha yalvarma, sonra azaba uğrayanlardan olursun.” (Şu’arâ, 26/213)
Bu ayette yalnızca Allah’a dua edilmesi istenmekte ve Allah’tan diğerine dua eden kimselerin haddi aşmış olacakları bildirilmektedir. (bk. En’âm, 6/40-41; Yunus, 10/106; Kasas, 28/88)
İnsan her isteğini yalnızca Allah’tan istemelidir. Peygamberimiz (s.a.s.);
“Bir şey istediğin vakit Allah’tan iste, bir yardım talebinde bulunduğun vakit Allah’tan yardım talep et” buyurmuştur.